Bron: Radar Avro/Tros

Je pensioen is ingewikkelde materie. En als je er dan een keer induikt, is de informatie die je vindt ook niet altijd even makkelijk te begrijpen. Want wat gebeurt er bijvoorbeeld met het pensioen dat je hebt opgebouwd als je gaat scheiden? Of mag je ervan uitgaan dat je partner een nabestaandenpensioen krijgt als je overlijdt?

In Radar voorbeelden van hoe het fout kan gaan, ook al denk je dat je alles goed geregeld hebt. En waar moet je dan op letten om te voorkomen dat het fout gaat?

Ver-van-mijn-bedshow

Het pensioen is voor veel mensen een ver-van-mijn-bedshow. Al is het ingewikkelde materie, met je pensioen zijn al snel tienduizenden euro’s gemoeid. Regel je je pensioen niet goed na een scheiding of voor je nabestaanden dan kan dat grote financiële gevolgen hebben.

Cora Tigges is in 2007 gescheiden na 27 jaar huwelijk. Tijdens haar huwelijk maakte haar ex-man carrière, terwijl zij voor de kinderen zorgde. Ze heeft in die periode maar kort gewerkt en weinig pensioen opgebouwd. Tijdens de scheiding zou het opgebouwde pensioen eerlijk verdeeld worden. Haar ex-man zou de papierwinkel regelen, maar hij heeft de formulieren nooit opgestuurd naar zijn pensioenfonds. Cora tast tien jaar na haar scheiding nog steeds in het duister: hoeveel inkomen heeft ze als ze straks zélf met pensioen gaat?

‘Bij die pensioenfondsen vang ik bot, wat ik begrijpen kan, want ik ben niet de eigenaar van het pensioen. Zij geven mij geen duidelijkheid en sturen mij dus naar mijn ex-echtgenoot. Ik ben “on speaking terms” met hem. Ik heb geen onenigheid met hem, maar ik weet ook niet waarom hij het niet doet. En ik wil ook geen ruzie’, zegt Cora Tigges.

Pensioenverdeling na scheiding

Cora’s verhaal staat niet op zichzelf. Radar ontving diverse klachten dat ex-partners weigeren mee te werken en pensioenfondsen die geen informatie verstrekken. Na een echtscheiding heb je wettelijk recht op het ouderdomspensioen van je ex-partner en je ex heeft recht op een deel van jouw ouderdomspensioen. Het gaat in de regel om de helft van het opgebouwde ouderdomspensioen tijdens het huwelijk. Eerder en later opgebouwde pensioenrechten tellen niet mee. Die verdeling heet pensioenverevening.

Binnen twee jaar regelen

Je moet binnen twee jaar na het verbreken van een geregistreerd partnerschap of een echtscheiding (de periode gaat in als de scheiding is ingeschreven bij de burgerlijke stand) het pensioenfonds inlichten over de scheiding en het opgebouwde pensioen verdelen. Dat kan via een simpel formulier dat je online kunt downloaden.

Zelf regelen

Voor pensioenverevening heb je je ex-partner niet nodig. Je kunt zelf het formulier invullen en opsturen naar het pensioenfonds van je ex. Alleen als er huwelijkse voorwaarden zijn opgesteld, moet je kijken of de verdeling van het ouderdomspensioen is uitgesloten of niet. In die gevallen heb je wél twee handtekeningen nodig. En als je ex met pensioen gaat, maakt het pensioenfonds jouw deel automatisch aan je over.

Juridische procedure

Wacht je langer dan twee jaar, dan vervalt de verplichting dat het pensioenfonds de verevening moet uitvoeren. Maar het recht op je pensioendeel vervalt niet! Je moet dan zelf aan de slag met je ex. Als je ex met pensioen gaat, heb je recht op de helft van het opgebouwde ouderdomspensioen tijdens het huwelijk. Als je ex niet meewerkt, kun je je recht afdwingen middels een juridische procedure.

‘Het is een wettelijk recht, dus je ex moet dit doen. Hij of zij komt er niet onderuit. Alleen is dit natuurlijk een heel gedoe. Zeker als partijen elkaar 10 of 15 jaar niet meer gezien hebben. Een rechtszaak is nooit leuk. Voor de rechter is dit een abc’tje. Je ex moet uitkeren. Doet hij of zij dit niet, dan ga je beslag leggen. Dat is vervelend’, zegt pensioenadvocaat Theo Gommer. Maar als je ex-partner inmiddels in het buitenland woont, levert dit vaak problemen op en is het een stuk moeilijker voor elkaar te krijgen.

Veel onwetendheid

Er is veel onwetendheid bij mensen. De meeste gescheiden stellen weten niet dat ze zelf actie moeten ondernemen. Volgens de Pensioenfederatie, de belangenbehartiger van zo’n 220 pensioenfondsen, regelt slechts 30 tot 50 procent van de gescheiden echtparen hun pensioenverevening via hun pensioenfonds. En uit recent onderzoek van stichting Pensioenregister (pdf) onder gescheiden vrouwen blijkt dat:

• Maar liefst 36% van de gescheiden vrouwen niet wisten dat ze bij scheiding iets moeten regelen voor het pensioen.
• Slechts 30% van de gescheiden vrouwen weet dat een scheiding invloed heeft op het pensioen.
• 78% van de vrouwen tijdens de scheiding niet is geholpen bij het regelen van pensioenzaken.

Lees hier alle antwoorden van de Pensioenfederatie op vragen van Radar.

Fiscale problemen

Wie onderling het pensioen verdeelt, en dus niet via het pensioenfonds, heeft vaak last van fiscale problemen. De persoon die het pensioen heeft opgebouwd, krijgt het hele bedrag op zijn rekening gestort en moet een deel overmaken aan zijn ex. Het pensioen dat je overmaakt aan je ex is fiscaal aftrekbaar. Dit kun je op je belastingformulier invullen onder het kopje alimentatie.

Minder toeslagen

Volgens Peter Jung van de site Pensioenscheiden gaat dit vaak mis. Ook kun je minder zorg- of huurtoeslag krijgen, omdat je inkomen op papier te hoog is, terwijl je een deel moet afstaan aan je ex-partner. Mensen die hun pensioen via het pensioenfonds hebben laten verevenen hebben hier geen last van. ‘Veel advocaten laten heel veel liggen, waardoor hun cliënten niet datgene krijgen waar ze recht op hebben’, zegt Jung.

Lijfrentes uitgesloten

De Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (WVS) is sinds 1 mei 1995 van kracht. Deze wet geldt voor gescheiden stellen wiens echtscheiding vanaf 1 mei 1995 is ingeschreven bij de burgerlijke stand. Sinds 1 juni 2001 geldt de regel dat een scheiding van tafel en bed definitief is als deze is ingeschreven in het huwelijksgoederenregister.

Let op: zelf opgebouwd pensioen in lijfrenteverzekeringen vallen niet onder de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding!

Kijk hier voor meer uitleg op de site van de Rijksoverheid. Op de site Wijzer in geldzaken staat ook meer informatie over pensioen en scheiding.

Gescheiden vóór 1 mei 1995

Ben je gescheiden tussen 27 november 1981 en 30 april 1995, dan gelden de regels uit het Boon van Loon-arrest: goede kans dat je nog recht hebt op een verdeling van pensioenrechten. Vóór het Boon van Loon-arrest werd bij een scheiding het ouderdomspensioen vaak niet verdeeld. Vrouwen, die toentertijd meestal niet werkten, bleven met lege handen achter. Op 27 november 1981 deed de Hoge Raad, het hoogste rechtscollege, uitspraak. Het ouderdomspensioen en het nabestaandenpensioen moesten na een scheiding eerlijk verdeeld worden tussen de ex-partners. Pas op 1 mei 1995 werd deze regel vervangen door de Wet verevening pensioenrechten.

Conversie

Gescheiden echtparen kunnen naast verevening ook kiezen voor conversie. Het ouderdomspensioen wordt dan meteen gesplitst in twee delen. Bij conversie heb je je eigen pensioenpotje en beslis je zelf wanneer je pensioen ingaat. Je bent bij conversie dus niet afhankelijk van wanneer je ex met pensioen gaat. Je ex kan bij verevening namelijk kiezen om met 64 of pas met 72 jaar met pensioen te gaan. En als de persoon die het pensioen heeft opgebouwd vóór de pensioendatum overlijdt, heeft dat geen gevolgen voor het ouderdomspensioen. Je krijgt bij conversie nog steeds het afgesplitste deel van het ouderdomspensioen, maar geen bijzonder partnerpensioen.

Nadelen aan conversie

Er zitten ook nadelen aan conversie. Belangrijkste nadeel: als de ex-vrouw eerder overlijdt dan de man die het pensioen heeft opgebouwd, krijgt hij niet zijn volledige pensioen. Bij verevening vloeit dat deel terug naar de man, maar dat gebeurt niet bij conversie. ‘Dat deel is dan weg’, zegt pensioendeskundige Bastiaan Starink, verbonden als universitair docent aan de Tilburg University.

Op de site van pensioenfonds MN staat een handig overzicht.

Overlijden

Na een echtscheiding behoud je ook recht op elkaars nabestaandenpensioen en bijzonder partnerpensioen. De opbouw van dit partnerpensioen stopt bij de scheiding en de opgebouwde waarde wordt premievrij bewaard voor de ex-partner. Kom je te overlijden, dan ontvangt de ex-partner een nabestaandenuitkering. Je hebt het recht om het nabestaandenpensioen te stoppen in ruil voor een hoger ouderdomspensioen: dat moet je doorgeven aan het pensioenfonds en dan heb je wel toestemming nodig van je (ex-)partner.

Nabestaandenpensioen

Naast het ouderdomspensioen is er ook het nabestaandenpensioen. Er zijn twee smaken: op opbouwbasis of op risicobasis. Bij opbouwbasis blijft er een potje geld gereserveerd dat, ook na een scheiding of als je van baan wisselt, blijft staan. Alleen bij een nabestaandenpensioen op opbouwbasis gaat de waarde naar de ex-partner. Dit heet bijzonder nabestaandenpensioen. Bij een nabestaandenpensioen op risicobasis is het een verzekering die uitkeert als de partner overlijdt. De dekking vervalt echter bij een scheiding, ontslag, baanwissel of als je vóór de pensioendatum overlijdt.

Grote financiële gevolgen

Pensioendeskundige Bastiaan Starink schreef het rapport ‘Nabestaandenpensioen niet Verzekerd’ (pdf).

Inmiddels hebben miljoenen werknemers een nabestaandenpensioen op risicobasis. Zolang je bij dezelfde werkgever werkt, is er niets aan de hand. Maar als je ontslag neemt of krijgt, vervalt het opgebouwde nabestaandenpensioen op risicobasis. Je begint dan bij de volgende werkgever weer op nul, waardoor je maar een beperkt aantal jaren nabestaandenpensioen opbouwt. Ook bestaat de (kleine) kans dat je vóór je pensioendatum overlijdt en als dat gebeurt zijn de financiële gevolgen groot: zeker als het nabestaandenpensioen opgebouwd is op risicobasis, want dan krijg je niets.

Geen cent nabestaandenpensioen

Daarover kan Gon Gruintjes meepraten. Ze trouwt op latere leeftijd met Peter Vervoort. Zijn nabestaandenpensioen was op risicobasis. Hij belt eind 2015 met zijn pensioenfonds om zijn pensioen goed te regelen voor zijn kersverse vrouw. Volgens het pensioenfonds van Hewlett-Packard kan hij dat pas regelen als hij daadwerkelijk met pensioen gaat. Helaas wordt Peter ongeneeslijk ziek en overlijdt op 64-jarige leeftijd. Een jaar voordat hij met pensioen zou gaan. Met als gevolg dat zijn vrouw geen nabestaandenpensioen ontvangt en tussen 10.000 tot 12.000 euro per jaar misloopt; afhankelijk van hoe lang zij leeft.

Vervroegen pensioendatum

Het pensioenfonds van Hewlett-Packard verzuimt een andere optie te geven: het pensioen naar voren halen. Het pensioenfonds schrijft in een reactie: ‘Er is door de deelnemer echter nooit verzocht om een vervroeging van het pensioen. Zijn vraag was wanneer uitruil mogelijk was. Wij hebben laten weten dat dat op de uitdiensttredingsdatum en op de pensioendatum kan.’

Pensioenfonds betaalt niet uit

Gon Gruintjes: ‘Schandalig dat het pensioenfonds niet uitbetaalt. Woest kan ik worden. Peter heeft jarenlang keihard gewerkt en premie betaald. Ik vind het schandalig dat het pensioenfonds geld vasthoudt. Ze zitten boven op miljarden opgebracht door hardwerkende mensen zoals Peter. Ik ben niet de enige. Er zijn veel meer weduwevrouwen. We hebben er geen verstand van en weten niet hoe het werkt. We zijn met een kluitje in het riet gestuurd door het pensioenfonds.’

Groot schandaal

Gruintjes wordt bijgestaan door pensioenadviseur Johan Trepels. Hij is zwaar teleurgesteld in het pensioenfonds. ‘Peter is niet goed voorgelicht door zijn pensioenfonds. Hij heeft een onvolledig antwoord gekregen. Het kan niet zo zijn dat je pensioen afhankelijk is van de vraag die je stelt of aan wie je de vraag stelt bij het pensioenfonds. Peter was een leek op het gebied van pensioenen. Het pensioenfonds heeft alleen verteld wat niet kon, maar heeft verzuimd te vertellen wat wél kon. Zijn pensioendatum naar voren trekken naar 63 of 64 jaar, bijvoorbeeld, dan had Gon wel een nabestaandenpensioen gekregen. De weduwe is de dupe geworden van de macht en arrogantie van het pensioenfonds. Ik vind dit één van de grootste schandalen die ik in mijn 40-jarige carrière ben tegengekomen.’

Reactie Hewlett-Packard: ‘Volgens de Ombudsman correct gehandeld’

Het pensioenfonds van Hewlett-Packard reageert uitsluitend per mail: ‘Hoewel wij uit privacyoverwegingen niet verder op deze zaak kunnen ingaan, willen wij wel het volgende melden. Het Pensioenfonds HP dient rekening te houden met de belangen van alle deelnemers en kan niet zomaar afwijken van de reglementaire bepalingen.

Er is door Pensioenfonds HP wel degelijk aangeboden om alsnog, onder voorwaarden, een partnerpensioen toe te kennen. Op deze voorwaarden is door mevrouw Gruintjes en/of haar adviseur nooit ingegaan. De klacht van mevrouw Gruintjes is door haar adviseur aan de Ombudsman Pensioenen voorgelegd. De Ombudsman heeft geconcludeerd dat Pensioenfonds HP correct heeft gehandeld.’

Waarde-overdracht

Starink zegt: ‘Het is belangrijk dat je bij een partnerpensioen op risicobasis aan waarde-overdracht doet: dan tellen de gewerkte dienstjaren wel mee en is je nabestaandenpensioen bij de nieuwe uitvoerder hoger. Probleem is dat de afgelopen jaren de dekkingsgraad van pensioenfondsen te laag was, waardoor veel mensen geen waardeoverdracht konden doen!’

Wet Pensioencommunicatie

Ook pensioenadvocaat Theo Gommer ziet vaker dit soort zaken. Door onvoldoende informatie lopen mensen een deel van hun pensioen mis. De zorgplicht wordt door pensioenfondsen nog te weinig serieus genomen. Per 1 juli 2015 is de Wet Pensioencommunicatie in werking getreden, maar de communicatie verloopt nog niet vlekkeloos.

Zwaar genaaid

‘Mevrouw Gruintjes voelt zich zwaar genaaid. Daar heeft ze gelijk in. De pensioenuitvoerder had meer kunnen doen. Maar of je dat juridisch kan afdwingen, blijft de vraag. De zorgplicht gaat veel verder dan ik informeer je en veel succes ermee. Betreffende de toekomst valt er nog veel te verbeteren’, zegt Gommer.

Wet veranderen

Ook Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt van het CDA ziet allerlei pensioenproblemen. Hij wil daarom de wet op de pensioenverevening veranderen. Hij pleit ervoor dat na een echtscheiding de pensioenpot meteen gesplitst wordt in twee delen (conversie). Dan ben je niet meer afhankelijk van je ex. Ook vindt hij dat het nabestaandenpensioen is uitgehold. ‘Ik zie in de praktijk dramatische gevallen en ongelukken, omdat mensen geen idee hebben wat een nabestaandenpensioen op risicobasis inhoudt. Mensen die voor hun pensioengerechtigde leeftijd overlijden laten hun nabestaanden met lege handen achter. Daarom pleit ik voor een beter nabestaandenpensioen.’